Tiểu sử
Cha Phanxicô Xaviê Phan Văn Thăm sinh năm 1921 tại họ Bến Gỗ và chịu chức linh mục năm 1949. Trước khi về Tân Định, Ngài từng làm phó xứ Nhà Thờ Đức Bà và chánh xứ Nhà Thờ Thị Nghè. Khi Cha Sở Nicolas Huỳnh Văn Nghi được phong chức giám mục, Tòa Giám Mục đã chọn Cha Thăm, Chánh Sở Họ Thị Nghè về làm chánh xứ Tân Định.
Ngày 3-11-1974, giáo dân Tân Định vui mừng đón rước Cha Sở mới. Công việc của họ đạo và của cơ quan Caritas được tách ra. Đức Cha Nghi vẫn tiếp tục giữ nhiệm vụ Giám Đốc Caritas.
Ngày 1-7-1995, một biến cố lớn đã xảy đến với Giáo phận TP Hồ Chí Minh: Đức Tổng Giám Mục Phaolô Nguyễn Văn Bình qua đời. Sau tang lễ trọng thể, Ngài được chôn cất trong Nhà Thờ Chủng viện Thánh Giuse. Năm 1995, sau 21 năm phục vụ Họ Đạo, Cha Thăm lâm bệnh, Ngài về nghỉ tại Dòng Mến Thánh Giá Chợ Quán.
Mùa Phục sinh năm 1996, Cha Sở Phanxicô Xavie Thăm trở về Tân Định và Ngài đã chỉ định Cha Phêrô Nguyễn Văn Hưởng thay Ngài cùng với các anh em linh mục điều hành công việc của Giáo Xứ Tân Định. Ngài cũng xin Linh mục Hạt Trưởng Phanxicô Xavie Lê Văn Nhạc thường xuyên đến giúp đỡ anh em.
Sinh hoạt
Cha Thăm rất yêu thích âm nhạc, nhất là thánh nhạc. Khi mới về Tân Định, Ngài thường khen ca đoàn Thị Nghè hát hay và tìm cách củng cố các ca đoàn tại Tân Định. Cha đã cấp học phí cho một số ca trưởng theo học các khóa đào tạo ca trưởng chính qui của các bậc thầy như Hải Linh, Hùng Lân, Kim Long… Ngoài ca đoàn Gloria do Cha thành lập mới, các ca đoàn khác cũng lần lượt được hồi sinh như : Tân Định (Ông Ba Thu), Têrêxa, Bác ái, Hương chiều, Thiếu nhi, Lộ Đức (Cầu Mới), Phụng ca, Bê Linh, Thiên Phước, Vào Đời. Mọi ca đoàn đều cố gắng tập hát, rèn luyện kỹ năng, để phục vụ Thiên Chúa và giáo dân bằng lời ca tiếng hát của mình. Cha Ph.X Thăm hay tổ chức Đại Hội Thánh Ca vào dịp trước lễ Giáng Sinh. Những đêm thánh ca này, ngoài các ca đoàn của Họ Đạo còn có sự tham gia của các ca đoàn bạn ở các Giáo Xứ lân cận, đã làm cho bầu khí Họ Đạo thêm vui tươi, sốt sắng chuẩn bị tâm hồn mừng đón Chúa. Cha cũng là ủy viên trong Ủy Ban Thánh Nhạc toàn quốc, Ngài dự định xây dựng trường Thánh Nhạc tại Tân Định.
- Ủy Ban Thánh Nhạc:
Hoạt động của Ủy Ban Thánh Nhạc có một nội dung rất phong phú, đều dặn, (lời ca thánh lễ, đối ca thánh vịnh, chức năng Ca Đoàn, nhiệm vụ ca trưởng, hội nhập văn hóa thánh ca, sáng tác thánh ca, âm nhạc trong thánh ca, đệm dàn thánh ca, cho đến Tuyển Tập Thánh Ca, Câu Lạc Bộ ca sĩ Thánh Ca, Qui chế Ủy Ban Thánh Nhạc VN và nhân sự tham gia đông đảo, (2 giám mục, 8 linh mục, 1 tu sĩ, 1 giáo dân và một số nghệ sĩ). Giáo Xứ Tân Định được chọn là trụ sở hoạt động thường xuyên của các thành viên tham gia sinh hoạt của Ủy Ban Thánh Nhạc.Những sáng kiến của Ủy Ban Thánh Nhạc hy vọng sẽ sớm thực thi được chương trình hội nhập văn hóa trên bình diện thánh ca không chỉ trong sinh hoạt thuần túy phụng vụ mà trong sinh hoạt đời thường của một cá nhân hay tập thể nào bất kỳ ngoài môi trường nhà thờ, để đem đạo vào đời dưới tinh thần Tin Mừng. Vấn đề là các sáng tạo của Ủy Ban Thán Nhạc cần mở rộng sang các lãnh vực nghiên cứu khác có họ hàng với âm nhạc, như thể điệu trường ca DTTS quyện với tiết tấu chiêng trống cồng và ca múa tập thể, tiến tới phúc âm hóa để thăng hoa, cách điệu hóa, chuyển đổi ý tử cả những lễ nghi chẳng hạn chung quanh một cuộc đâm trâu, uống rượu cần tế thần của người Tây Nguyên, như trong lịch sử phụng vụ các sứ đồ ban đầu đã làm phép rửa cho rất nhiều tập quán ngoài Kitô giáo.
Ngày 30-4-1975, thành phố Sàigon được giải phóng, đánh dấu một biến chuyển mới đối với miền nam nói chung và giáo hội công giáo nói riêng. Dù có nhiều người xao xuyến vì những nỗi niềm riêng tư gắn liền với các sự kiện trên đất nước đã bị chia cắt không phải chỉ về mặt lãnh thổ, mà còn về quyền lợi, thân xác, tâm hồn, và ý thức, thì sự kiện thống nhất đất nước vào ngày 30-4-1975 là một hồng ân cho giáo hội Việt Nam xét về nhiều khía cạnh. Người ta chỉ có thể nhận ra điều này trong một tâm trạng thanh thản, khiêm tốn, cầu nguyện, và sám hối.
Năm 1976, giáo phận Sàigòn được đổi là Giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh; ranh giới gồm nội và ngoại thành Thành phố Hồ Chí Minh.Theo chủ trương chung, hai trường Đức Minh và Thiên Phước với số học sinh trên 6.000, được hiến cho Nhà Nước như mọi trường tư thục khác trong Thành phố. Hai hội đoàn ngưng hoạt động đầu tiên là Thiếu nhi Thánh Thể và Thanh niên công giáo. Tiếp theo, các đoàn thể như Đoàn phụ huynh Hiệp hội Thánh Mẫu, Nữ đoàn bác ái, các bà mẹ công giáo, Gia đình Phạt Tạ, Vinh Sơn, Hội Con Đức Mẹ, Legio Mariae cũng lần lượt ngưng hoạt động.
Cuộc sống đã làm thay đổi những sinh hoạt bề mặt của Họ Đạo, nhưng đã giúp giáo dân sống bề sâu của Đức tin nhiều hơn.
Giáo dân
Do hoàn cảnh từng gia đình, lớp thì di tản, lớp thì đi kinh tế mới, người trở về quê nên số giáo dân từ 17.000 đã giảm xuống còn 14.000 người. Số giáo dân tích cực cũ, giảm phân nửa, nhưng số người mới, có thiện chí cũng không thiếu, các anh chị em tham gia vào công tác phụng vụ (đọc sách Thánh, đọc lời nguyện giáo dân, xin thau, hát lễ ) và giữ xe rất đông. Những anh chị em khác trở thành giáo lý viên hăng say học hỏi giáo lý để truyền đạt lại cho các em Hàng trăm giáo lý viên thuộc nhiều ngành nghề khác nhau trong xã hội như bác sĩ giáo viên, công nhân trong các Xí Nghiệp tích cực tham gia các lớp bồi dưỡng giáo lý viên. Theo chỉ thị và lời kêu gọi của Tòa Tổng Giám Mục về việc canh tân giáo lý, từ năm 1981, các em được dạy giáo lý theo chương trình 12 năm từ 6 tuổi đến 18 tuổi để giúp các em hiểu đạo sâu xa và sống đạo một cách tích cực trong hoàn cảnh xã hội mới.
Năm 1983, số các em tham dự học giáo lý ở các cấp: rước lễ, thêm sức và bao đồng là 1.200 em tại Họ Đạo chính. Ngoài ra trong mỗi Chi Họ như Fatima, Cầu Mới, Xóm Chùa. Xóm Lách, Công Lý cũng có những lớp giáo lý tại chỗ. Họ Đạo ý thức được việc sống đạo không phải chỉ có phần nghi lễ bên ngoài mà cần một cuộc sống đạo nội tâm đi sâu vào Tin Mừng. Các Linh Mục cố gắng đào tạo những Kitô hữu có khả năng sống đạo trong bất cứ hoàn cảnh nào trong tương lai, cho dù không có Linh Mục và nghi lễ bên ngoài. Một số gia đình hoặc cá nhân không còn đi lễ hoặc lãnh nhận các bí tích nữa. Có người ngại việc giữ đạo có thể gây ảnh hưởng không tốt cho công ăn việc làm hay cho địa vị của mình trong xã hội hay cho những hướng đi lên trong tương lai . Có người vì muốn làm đẹp lòng những người thân trong gia đình có một quan niệm khác về đời sống tôn giáo nên ngại đi lễ đọc kinh. Nhưng số này tương đối ít thôi. Ngược lại số thanh niên thiếu nữ đến Nhà Thờ lại đông hơn, nhiều người đi dự các Thánh lễ hơn. Tại Nhà Thờ Tân Định, ngày chủ nhật có 6 Thánh lễ: sáng: 5 giờ, 6 giờ, 7 giờ 30 và 9 giờ, chiều: 4 giờ 30 và 6 giờ. Lễ nào cũng đông người tham dự. Ngoài ra còn có một Thánh lễ dành riêng cho giới trẻ tại lầu 2 nhà xứ vào lúc 7 giờ sáng, thường có khoảng 300 thanh niên nam nữ trong và ngoài Giáo Xứ đến dự lễ.
Như thế ngoài 6 lễ tại nhà thờ chính, còn có 9 lễ ở các chi họ do các Cha Tân Định thay nhau dâng lễ. Ngoài ra còn có Cha Phanxicô Hỳnh Hữu Đặng giúp cho Thánh lễ 6 giờ sáng tại Công Lý và Cha Micae Trần Thế Luân cũng giúp dâng lễ trong các họ: Xóm Lách. Xóm Chùa và Cầu Mới
Một hiện tượng khác cũng khiến chúng ta không khỏi suy nghĩ. Có nhiều người không dám khai thật mình là người công giáo trong lý lịch, vì sợ mất quyền lợi. Trong khi đó, số người xin tòng giáo lại gia tăng. Mổi khóa dự tòng 3 tháng có từ 50 – 60 người xin theo học để được rửa tội. Trong số đó có 2/3 xin học giáo lý để lập gia đình với người công giáo, số 1/3 còn lại xin học vì muốn tìm hiểu về Thiên Chúa khi cuộc sống vật chất đã không còn ý nghĩa gì nữa. Cha Thăm đã chọn ngày 1-1 hàng năm làm ngày truyền thống cho các tân tòng.
Ngày 9.7.1985, Hội Đồng Giáo Xứ Tân Định được hình thành. Sau đó, năm 1986, Hội Đồng Giáo Xứ ngưng hoạt động, Cha Sở đã thành lập Ban Phụng Vụ để giúp Cha trong việc điều hành Giáo Xứ.
Ngoài Ban Phụng vụ, còn có các Trưởng Khu, Trưởng các Chi Họ, Trưởng các Đoàn Thể gọi chung là các Trưởng Nhóm.
Bổn mạng của Ban phụng vụ là ngày lễ Chúa Kitô Vua, hàng năm đều có dâng thánh lễ tạ ơn và họp Đại Hội kiểm điểm sinh hoạt trong năm qua và đề ra công tác cho năm tới.
Cơ sở vật chất
Tháng 12-1976, Nhà Thờ Tân Định được sơn lại để kỷ niệm 100 năm ngày xây dựng. Trong dịp này các Cha phụ tá cũ được mời về dâng thánh lễ đồng tế với hai Đức Cha trong giáo phận và với cộng đoàn Linh Mục hiện đang giúp cho Họ Đạo Tân Định. Nhân dịp này, Đức Cha Phaolô Nguyễn Văn Bình, Tổng Giám Mục địa phận TP. Hồ Chí Minh và cũng là một người con trong Họ Đạo đã nhắc nhở anh em phải biết ơn những người đi trước, biết sống đoàn kết và ý thức sứ mạng quan trọng của người giáo dân đối với tương lai của Họ Đạo.
Sau đó, công việc sửa chữa Nhà Thờ vẫn được tiếp tục, Cha Sở cho gỡ bỏ các hàng rào sắt ngăn cách giữa chủ tế và giáo dân và cho đổ cao cung thánh, tráng lại bằng đá mài màu xanh cho hợp với các cột chung quanh. Một công trình lớn được thực hiện là sửa và sơn lại tháp chuông cao gần 60 mét. Công việc thứ ba là tô lại trần Nhà Thờ đã loang lổ vì bị nước mưa dột xuống. Một số hồ quá cũ đã rơi xuống đất rất nguy hiểm cho người dự Thánh lễ .
Công tác trùng tu có thể tóm lại như sau:
- – Sửa nóc Nhà Thờ từ 10-1987
- – Làm trần, quét vôi từ 7-3-1990
- – Quét vôi bên ngoài từ 25-7-1990
Đầu năm 1984, Nhà Nước ra lệnh ngưng chôn xác trong các nghĩa trang tại vùng Tân Bình. Do đó, Đất Thánh Tân Định tại đường Thoại Ngọc Hầu cũng được chỉ thị ngưng hoạt động. Để giải quyết sự việc này, Cha sở đã cho xây cất một phòng để đựng hũ cốt. Các kệ để hũ cốt được xây trong nhà in Tân Định, phía sau nhà bán ảnh và sách của các dì phước Chợ Quán. Các kệ này có thể chứa trên 4.000 hủ cốt. Trong tương lai các hài cốt chôn ở đất Thánh Tân Định sẽ được đem về gởi tại đây nếu thân nhân muốn.
Sau này, cha Hội cho tráng xi măng thông con đường vòng phía sau Nhà Thờ và dựng tượng Thánh Tâm Chúa Giêsu và tượng Đức Mẹ sầu bi gần Nhà Hài cốt.
Các linh mục phụ tá:
Phần lớn các Cha phụ tá thời Đức Cha Nicolas làm Cha Sở vẫn tiếp tục ở lại giúp Cha Fx. Phan Văn Thăm và Họ Đạo.
- Cha Giuse Đoàn Huy Hùng (1963 – 1968 và 1973 – 1993). Ngày 03-12-1993, Cha Phụ tá Giuse Đoàn Huy Hùng, sau 30 năm phục vụ tại Tân Định, đã qua đời sau cơn bệnh nặng. Ngài được an táng tại nghĩa trang Lazarô.
- Cha Phêrô Nguyễn Văn Hưởng (1968 – 1970 và 1975 – 19-12-1998)
- Cha Antôn Nguyễn Văn Hoa (1970 – 1986)
- Cha J.B. Huỳnh Văn Huệ (1971 – 1977 và từ 24-12-1981 – 1999).
- Cha Augustinô Nguyễn văn Trinh (1974 1984).
- Cha Henri Nguyễn Sơn Xuyên (24-6-1981..)
- Cha Phêrô Nguyễn Văn Hiền (từ 10-1987)
- Cha Tôma Trần văn Hội (từ 12-1989)
Ngày 29-7-1997, Cha Phanxicô Xaviê Phan Văn Thăm, sau 23 năm làm Chánh Sở Họ Tân Định trong một thời kỳ nhiều khó khăn, đã từ trần. Giáo dân Tân Định rất thương tiếc Ngài và các cha phụ tá, hàng ngày đều có người xin lễ cầu cho linh hồn các Ngài. Cha được an táng tại Nghĩa Trang Tân Định, Đất Thánh của Họ Đạo.
Khi Cha Thăm qua đời, lúc đó, Tòa Tổng Giám Mục TP.HCM vẫn còn đang trống ngôi, Đức Giám Mục Nicolas Huỳnh Văn Nghi giữ chức Giám Quản Địa phận vẫn chưa được Nhà Nước công nhận, nên chức vụ Chánh sở Giáo Xứ Tân Định vẫn còn trống.
Vì vậy, mỗi sáng thứ hai, cha Hạt Trưởng đều đến với các anh em linh mục tại Tân Định để bàn bạc việc điều hành Giáo Xứ. Các linh mục lúc đó còn: Cha Phêrô Hưởng, cha Phêrô Hiền, cha Tôma Hội, cha G.B. Huệ. Như vậy có thể nói, Cha Phêrô Hưởng, với sự giúp đỡ của cha Hạt Trưởng và các anh em linh mục, đã điều hành Giáo Xứ Tân Định gần một năm: từ tháng 7-1997 đến tháng 6-1998.
Trích “Kỷ niệm 140 năm thành lập Giáo Xứ và 125 năm xây dựng Thánh Đường”
