05. Cha DONATIANUS EVEILLARD (SƠN)
Tiểu sử
Cha sinh ngày 4-6-1835 thuộc địa phận Nantes (Pháp), gia nhập hội thừa sai và sang Việt Nam truyền giáo ngày 13-2-1862. Sau khi làm quản lý Tòa Giám Mục Sài Gòn và giáo sư chủng viện, Ngài đã được Đức Cha Isodore Colombert (Mỹ) cử làm Cha Sở Tân Định thế Cha Dư và đã đến nhận nhiệm sở vào đầu tháng 3-1874.
Sinh hoạt
Cha Eveillard lập Trường Thầy giảng với mục đích đào tạo một số tu sĩ có khả năng dạy giáo lý và đặc biệt là giúp việc ấu loát ở Nhà In Thừa sai.
Năm 1627, Đức Cha Bá Đa Lộc đã lựa chọn và đào tạo những giáo hữu đạo đức để phụ tá việc giảng đạo và thay thế khi thiếu linh mục. Họ được gọi là các Thầy Giảng và thường khấn giữ ba điều:
- Không kết bạn cho đến khi có thể giao quyền lại cho các linh mục
- Tiền bạc của giáo dân cho sẽ dùng làm của chung
- Vâng lời bề trên.
Đó là tổ chức của các Thầy giảng, một đặc điểm của Giáo Hội Việt Nam. Các thầy này đã giúp đỡ đắc lực trong việc truyền giáo.
Sau khi hoàn thành xong các cơ sở này, Cha Eveillard mời Cha Marie Antoine Louis Caspar trước đó làm giáo sư chủng viện, đến làm Bề trên trường Thầy giảng và coi sóc nhà in. Cha Caspar cho các chú nhỏ làm Nhà In và các thầy lớn nhập Dòng Ba Phanxico. Các thầy được mặc áo dòng như một tu sĩ, điều này khuyến khích lòng đạo của các thầy. Cha Caspar là linh mục thứ nhất chuyên lo công việc nhà in, tách rời ra khỏi công việc mục vụ của Họ Đạo.
Giáo dân
Xây dựng cơ sở vật chất xong, Cha Eveillard cho tổ chức lại công việc mục vụ trong Họ Đạo. Số giáo dân tăng nhanh khoảng 3.000 người Việt và 300 người Âu. Một phần do số trẻ em mới sinh ra, một phần do người bên lương trở lại đạo và những người công giáo từ các nơi khác đến lập nghiệp.
Cha Eveillard cho bầu lại Ban Chức Việc gồm có ông Trùm Báu đứng đầu, ông Trùm Cơ (Nhứt), Trùm Nhàn (Nhì), hai ông Câu, mười hai ông Biện và bốn mươi ông Giáp. Tất cả các thành viên đều sốt sắng chu toàn nhiệm vụ được giao phó. Mỗi người lo coi sóc, giúp đỡ kẻ liệt trong phần sở mình và phúc trình lại cho Cha Sở biết những gì cần thiết cho công việc mục vụ trong Họ Đạo.
Về Hội Đoàn: Cha Eveillard cho lập “Hội Tấn giáo” và “Hội Hài Đồng” để giúp cho việc truyền giáo. Về Thánh nhạc: Ngài đã trang bị cho Nhà Thờ một cây phong cầm Rodolphe (tặng phẩm của hai Cha Sơn và Cha Lộc trị giá 1200 đ+ 60 đ tiền chuyên chở).
Về trường học: Cha Sơn giao trường Nam cho Dòng Các Thầy giảng và trường nữ cho các dì Dòng Mến Thánh Giá Thủ Thiêm (1878), nhưng các dì chỉ phụ trách được ba tháng. Vì thế, Cha Sơn phải mời các Sơ Dòng Thánh Phaolô đến thay thế và các sơ đã lưu lại đến ngày nay. Ba năm sau, năm 1881, các Sơ phụ trách luôn cả trường Nam. Lý do, khi Cha Lộc (Caspar) được chọn làm Giám Mục Huế, Cha Tài (Nicolas Hamm) đến thay thế trông coi dòng Các Thầy giảng nhưng chỉ được vài tuần, sau đó Cha Liễu (Pierre Mari Lallement) được cử làm bề trên Nhà Dòng, nhưng chỉ được một năm, Cha được bổ đi làm Cha Sở Biên Hòa. Nhà dòng không còn người phụ trách nên tự giải tán (1881)
Cơ sở vật chất
Công việc đầu tiên của Cha Eveillard khi về đến Họ Đạo An Hòa (Tân Định) là xây cất Nhà xứ, Nhà In cùng Trường thầy giảng.
NHÀ IN THỪA SAI (Imprimerie de la Mission)
Vào trung tuần tháng 7-1862, Đức Cha Lefebure gọi Cha Eveillard đang giảng đạo cho người thượng về Sài Gòn để cộng tác với Cha Wibaux trông coi chủng viện đang được xây cất.
Sau khi xây cất trường học xong, các vị thừa sai nhận thấy việc in ấn các tài liệu giáo dục cho các Họ Đạo, sách vở cho học sinh rất cần thiết. Lúc đầu phải nhờ Nhà In Bangkok của địa phận Xiêm (Thái Lan), nhưng sau gặp khó khăn do tàu bè hiếm có, đường biển không an toàn, tiền chuyên chở cao và đôi khi bị mất mát. Nhà nước thuộc địa lúc đó có lập một Nhà In ở Sài Gòn nhưng chỉ in công văn cho nhà nước, không nhận in sách đạo. Trước hoàn cảnh khó khăn đó, Cha Eveillard quyết định thành lập một nhà in.
Cha Éveillard đã có sáng kiến mua một in nhỏ, một mớ chữ và đồ phụ tùng bên Pháp để xây dựng một Nhà In nhỏ trong trường La Tinh (chủng viện). Lúc này Ngài chỉ cùng 2 trẻ mồ côi độ 13 – 14 tuổi làm việc Nhà In (1867). Năm 1874, Cha Éveillard được cử về làm Chánh Sở Tân Định. Trong dịp này Ngài cho đòi Nhà In về đó và phát triển thành một Nhà In tương đối lớn:
- Về cơ sở vật chất: sắm thêm một máy in lớn quay tay, cất nhà cho thợ ở, nhà in, nhà nguyện, kho sách, nhà ngủ cho học trò, nhà cơm, nhà bếp và một từng lầu cho các Cha…
- Về nhân lực: Đầu tiên Cha Eveillard nhờ các thầy giảng cùng với các trẻ mồ côi trông coi Nhà In và ăn ở theo luật dòng tu Phanxicô. Về sau hội thầy giảng tan rã các trẻ mồ côi vẫn ở lại làm việc cho nhà in. Ngày 15-9-1883, Cha Éveil lard qua đời, mọi việc Nhà In được giao lại cho Cha Genibrel tam điều khiển. Năm sau (1884), Đức Cha Colomberd cử Cha Génibrel chính thức làm Giám đốc nhà in. Trong vòng 30 năm Cha Genibrel đã làm cho Nhà In ngày càng thêm phát triển. Ngài đã mua sắm thêm nhiều máy in mới và nhiều thứ chữ. Đến năm 1902, Ngài được Đức Cha Mossard cử kiêm luôn chức Chánh Sở Tân Định vì Cha Moreau đổi đi. Năm 1911, Cha Guillou vừa dưỡng bệnh từ bên Pháp trở qua, thì được Đức Cha sai đến Tân Định giúp Cha Geni brel trông coi nhà in. Cuối tháng 5-1914, Cha Genibrel qua đời, Cha Guillou được cử làm Chánh Sở Tân Định và Cha Masseron là giám đốc nhà in. Cha Masseron về coi nhà in, thì Ngài xin môn bài theo luật thương mại để lãnh thêm đồ in ngoài. Công việc rất phát đạt, Cha Masseron phải mướn thêm thợ chuyên môn ở ngoài.
Khi Cha Masseron đổi về Pháp, Cha Guillou chánh xứ Tân Định kiêm luôn Giám đốc nhà in. Đến tháng 3-1919 Cha Guillou qua đời và mọi công việc Nhà In tạm giao lại cho Cha Matthêu Đức (Hạnh Thông Tây). Cuối tháng 3-1919, Đức Cha cử Cha Gabriel Long, Chánh Sở Đất Đỏ về làm Giám đốc Nhà In Tân Định. Cha Gabriel Long trông coi Nhà In đến ngày 14-10-1926 thì Đức Cha Isodore cử Ngài làm Chánh Sở Bà Rịa thay cho Cha J.B. Nguyễn Bá Tổng về làm Chánh Sở Tân Định. Sau khi Cha Gabriel Long đổi đi, công việc Nhà In được giao lại cho Cha Phaolô Đoàn Quang Đạt điều khiển dưới sự chỉ đạo của Cha Tòng. Dưới thời Cha Đạt, sinh hoạt tại Nhà In có phần thay đổi, các lề luật bên ngoài lúc trước được bãi bỏ. Các trẻ mồ côi được phát lương và tự do ăn mặc lấy. Giờ làm việc: sáng từ 7g30 đến 11 giờ, chiều từ 2g30 đến 5 giờ. Trong vòng 7 năm, Cha Đạt đã sắm thêm được 3 máy in lớn chạy điện.
Tháng 11-1933, Đức Cha Isodore gọi Cha Gabriel Long về làm Chánh Sở Tân Định thay cho Cha J.B Tòng lúc này đã lên làm Giám Mục phụ tá địa phận Phát Diệm, Cha Phaolô Đạt được cử về Bà Rịa làm Chánh Sở thay cho Cha Gabriel Long. Cha Giacobê Huỳnh Công Quận, chủ nhiệm báo Nam Kỳ địa phận được cử kiêm luôn chức giám đốc đốc Nhà In Tân Định.
Đến tháng 4-1943, Cha Giacôbê Quận qua đời. Cha Phaolô Nguyễn văn Vàng được lệnh đảm nhận ấn quán và báo Nam Kỳ địa phận. Tóm lại, có thể nói Nhà In Thừa Sai mà sau này được đổi tên là Nhà In Tân Định, được thành lập từ năm 1874 và từ đó đến năm 1965 đã có 8 Cha thay nhau làm Giám đốc:
- Cha Éveillard (1874-1883)
- Cha Génibrel (1884 – 1914)
- Cha Masseron (1914 – 1918)
- Cha Guillou (1918- 1919)
- Cha Gebriel Long (1919 – 1926)
- Cha Phaolô Đạt (1926 – 1933)
- Cha Giacôbê Quận (1933 – 1943)
- Cha Phaolô Vàng ( 1943 – 1965 )
Các ấn phẩm:
Trong vòng non một thế kỷ, Nhà In Tân Định đã cho in ẩn hàng ngàn tác phẩm tôn giáo và văn hóa khác nhau, chẳng những có ảnh hưởng khắp nước Việt Nam mà còn trên cả Đông Dương và Thái Lan. Những ấn phẩm tiêu biểu là:
- Báo Nam kỳ địa phận.
- Thánh giáo yếu lý, vấn đáp, học tập qui chánh.
- Mục lục, nhật khóa.
Vào thời Cha Vàng, Nhà In Tân Định, dần dà mất tầm quan trọng vì có nhiều Nhà In công giáo mới hiện đại hơn được xây dựng trong thành phố Sài Gòn. Do đó Cha Vàng chú trọng cho nhập các sách đạo đức bằng ngoại ngữ để phục vụ cho các linh mục, tu sĩ, và giáo dân.
Giáo Xứ Tân Định dạng tổ chức một thư viện thu thập các ấn phẩm do Nhà In Thừa Sai Tân Định phát hành.
NHÀ THỜ MỚI
Sau khi lo cho Trường Thầy giảng và Nhà In xong, Cha Eveillard khởi công xây dựng một Nhà Thờ mới. Như chúng ta đã biết, trước đó 10 năm (1864), Cha Le Mée đã cho xây cất một Nhà Thờ, nhưng ngôi Nhà Thờ này đã trở thành chật – hẹp đối với số giáo dân mỗi ngày một tăng.
Cha Eveillard phải cực nhọc vất vả trong suốt hai năm 1875, 1876, Ngài phải vừa đi vận động tài chính, vừa chỉ huy xây cất. Chỉ có một người Hoa là ông A Lộc giúp Cha trong công việc hướng dẫn xây cất. Cuối cùng ngôi thánh đường khang trang vững chắc đã thành hình.
Qui Ngày 16-12-1876, Đức Cha Colombert đến khánh thành và dâng Thánh lễ lần đầu tiên trong ngôi Nhà Thờ mới. Công trình này được dâng kính cho Rất Thánh Trái Tim Đức Chúa Giêsu. Giáo dân rất quý chuộng ngôi Nhà Thờ mới này, họ siêng năng đến đọc kinh và tham gia Thánh lễ. Đây là ngôi thánh đường mà vết tích còn lưu lại cho đến ngày hôm nay.
Gần hai năm đau yếu, Cha Sơn cảm thấy không còn đủ sức trông coi Họ Đạo, Ngài trình bày với Đức Cha và được Đức Cha Colombert miễn cho việc trông coi Họ Đạo, Ngài vẫn tiếp tục làm Giám đốc Nhà in.
Qua năm 1882, thể theo lời yêu cầu của Ngài, Đức Cha cử Cha Génibrel (Thượng ) về phụ tá, để làm quen với công việc ở Nhà in, hầu sau này có thể tiếp nối công việc của Cha Eveillard
Linh mục phụ tá
Để phụ tá cho Cha Eveillard, năm 1874 Đức Cha cử Cha J.B. Lê Phước Sâm về giúp Họ Đạo Tân Định. Đây là linh mục Phụ tá đầu tiên của Họ Đạo chúng ta.
Sau những năm tháng quá vất vả vì nhiệm vụ tông đồ và cũng vì sống trong một môi trường mà khí hậu không phù hợp với sức khỏe của người Âu Châu, Cha Eveillard đã qua đời ngày 15-9-1883 và được an táng ngày 17-9-1883 phía trước bàn thờ Đức Mẹ, trong Nhà Thờ Tân Định, cho chính Ngài đã xây cất, một tấm cẩm thạch trắng được làm bia phủ trên mộ Ngài.
Đám tang của Ngài có Đức Cha Colombert chủ sự, nhiều linh mục thừa sai và Việt Nam cùng đông đủ chủng sinh và hầu hết giáo dân Tân Định đến tham dự.
Với 49 tuổi đời và hai mươi hai năm phục vụ tông đồ (chín năm ở Tân Định), Cha Eveillard ra đi để lại một sự thương tiếc lớn lao nơi lòng các tín hữu Tân Định.
Bia Mộ Cha Eveillard Trong nhà thờ Tân Định.
Trích “Kỷ niệm 140 năm thành lập Giáo Xứ và 125 năm xây dựng Thánh Đường”
